روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
روانشناسی صنعتی و سازمانی (Industrial-organizational psychology) را در ایران با نام روانشناسی صنعتی میشناسند. روانشناسی صنعتی شاخهای از علم روانشناسی است که نظریهها و اصول روانشناسی را در سازمانها پیاده میکند. این شاخه از دانش، بر افزایش باروری در محیط کار و مواردی همچون شرایط مناسب فیزیکی و ذهنی کارمندان تمرکز دارد. مطالعه رویکردها و رفتار کارکنان، ارزیابی شرکتها و برگزاری دورههای رهبری سازمان از جمله وظایف روانشناسان سازمانی است. در این مقاله میخواهیم نگاهی جامع به این شاخه مهم روانشناسی داشته باشیم.
بررسی روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی و سازمانی را از دو جهت میتوان بررسی کرد. نخست جنبهی صنعتی آن است که شامل بررسی بهترین شیوهی هماهنگ شدن افراد با شغلهای مختلف است. گاهی اوقات این بخش از روانشناسی صنعتی، روانشناسی کارکنان نیز نامیده میشود.
کسانی که در این حوزه کار میکنند، شخصیت کارمندان را بررسی میکنند و سپس آنها را با کاری که قرار است انجام دهند هماهنگ میکنند. کارهای دیگری که در این بخش از روانشناسی صنعتی قرار میگیرند شامل آموزش کارمندان، تدوین استانداردهای شغلی و اندازهگیری عملکرد شغلی کارمندان است.
جنبهی دیگر روانشناسی صنعتی، بخش سازمانی آن است. این بخش بیشتر بر بررسی تأثیر سازمان بر رفتار افراد تمرکز دارد. ساختار سازمانی، هنجارهای اجتماعی، شیوههای مدیریتی و انتظارات شغلی عواملی هستند که میتوانند رفتار افراد در سازمان را تحت تاثیر قرار دهند.
یک روانشناس صنعتی امیدوار است با فهم چنین عواملی، عملکرد و سلامت افراد را بهبود بخشد و همزمان سودآوری سازمان را نیز افزایش دهد.
وجه تمایز روانشناسی صنعتی
رشته روانشناسی صنعتی رشتهای کاربردی است اما بخش مهمی از آن تحقیقات نظری است. با توجه به اینکه روانشناسی صنعتی ریشه در روانشناسی تجربی دارد، برخی از زیرشاخههای این رشته شامل برهمکنش انسان و کامپیوتر، روانشناسی فردی و عوامل انسانی است.
حوزههای اصلی روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسی صنعتی اصول و دانش روانشناسی را در محیط کار اعمال میکند. این کار دقیقا به چه معنا است؟ روانشناسان صنعتی چه کاری انجام میدهند؟ در اینجا به سرفصلهای اصلیای که یک روانشناس صنعتی ممکن است در کارش دنبال کند، نگاهی کوتاه میاندازیم.
انتخاب و استخدام کارمندان
استخدام افراد مناسب برای کار، در موفقیت یک شرکت نقش بسیار مهمی بازی میکند و روانشناسان صنعتی در کنار کارمندان نیروی انسانی به انتخاب بهترین افراد در هر شغل کمک میکنند.
این فرآیند میتواند با تعریف هر شغل و مشخص کردن معیارهایی برای استخدام، ساختن تبلیغات برای اعلام عمومیِ موقعیتهای شغلی به داوطلبان و سرانجام انتخاب افراد از میان داوطلبان، انجام شود. طراحی کردن آزمونهای استخدامی، کار دیگری است که روانشناسان صنعتی ممکن است در آن درگیر شوند.
آموزش و توسعهی شغلی
علاوه بر این روانشناسان صنعتی با استفاده از روانشناسی به آموزش کارمندان کمک میکنند. همچنین وظایف آنها میتواند شامل ارزیابی اینکه برای هر کار چه توانایهایی لازم است و همچنین آموزش فنونی به مدیران برای انگیزه دادن و کار کردن بهتر با کارمندانشان باشد.از سوی دیگر ممکن است این وظیفه هم بر عهدهی یک روانشناس صنعتی گذاشته شود که برنامهای برای بهبود مهارتهای ارتباطی مدیران شرکت طراحی کند، یک شیوهی مدیریت قوی طرحریزی کند و تواناییهای حل مسئله مدیران را بهبود ببخشد.
بیشینه کردن رفاه و کیفیت زندگی
همچنین کار روانشناسان صنعتی این است که به حفظ سلامت ذهنی و روانی محیط کار کمک کنند. این فرآیند معمولا با تعریف نقش شغلها شروع میشود و روانشناس صنعتی ممکن است موظف باشد شغلهایی طراحی کند که باارزش باشند. ساخت یک محیط کاری سالم، ایجاد یک نظام پاداشدهی منصفانه و ایجاد این اطمینان که کارمندان از حقوق خود برخوردار میشوند، از دیگر وظایفی است که در این حوزه تعریف میشود.
امروزه با توجه به اینکه صاحبان کسبوکار دریافتهاند که کارمندان سالم کارایی بهتری دارند، تقاضا برای روانشناسان صنعتی افزیش پیدا کرده است.
ارگونومی
هنگامی که دربارهی روانشناسی صنعتی صحبت میکنیم یکی از موضوعاتی که به ذهن خطور میکند، حوزهای است با نام ارگونومی یا فرآیند طراحی ابزار و رویههای کاری به طوری که هر چه بهتر با تواناییها و محدویدتهای انسان هماهنگ باشد. از متخصصان این حوزه انتظار میرود محیط و ابزار مورد نیاز برای کار را طوری طراحی کنند که ایمن و دارای بیشترین بهرهوری باشند. برای مثال یک روانشناس صنعتی ممکن است در طراحی یک وسیلهی کامپیوتری یا یک خط مونتاژ کمک کند و آن را متناسب با تواناییهای فیزیکی کارگران بسازد.
توسعهی سازمانی
ساختار سلسله مراتبی یک سازمان تجاری میتواند بهرهوری و سودآوری آن را تحت تأثیر قرار دهد. روانشناسان صنعتی میزان ساختاریافتگی سازمانها را میسنجند تا ضعفهای آنها مشخص شود و تغییراتی برای بهبود آن ایجاد کنند که کارایی را به بیشترین حد ممکن برساند، کارمندان را راضی کند و هزینهها را کاهش دهد.
کارایی مدیریت و بهبود
صاحبان کسبوکار معمولا به دنبال این هستند که به کارمندانشان کمک کنند بهترین کارایی را داشته و روانشناسان صنعتی معمولا به دنبال راههایی هستند که به افراد در محیط کار کمک کنند کارها را با اثربخشی و کارایی بیشتری انجام دهند. این معمولا با ارزایابی کارایی کارمندان و بازخورد دادن به مدیران انجام میشود تا مشخص شود مدیران چطور کارشان را انجام میدهند و چگونه با کارمندان در ارتباط هستند.
زندگی کاری
این حوزه بر روی افزایش رضایتمندی کارمندان و نیز افزایش قابلیت نیروی کار تمرکز دارد. روانشناسانی که در این حوزه کار میکنند به دنبال راههایی میگردند که بازدهی کارها را افزایش دهند یا برنامههایی طراحی کنند که کیفیت زندگی در محیط کار را بالا ببرند.
همانطور که مشاهده میکنید روانشناسی صنعتی و سازمانی رشتهای گسترده است و حوزههای گوناگون دارد و متخصصانی که در این حوزه کار میکنند با مأموریتهای متنوعی روبهرو هستند. این حوزه میتواند بسیار هیجانانگیز و باارزش باشد و موقعیتهای بسیار زیادی برای پیشرفت دارد. کتاب «راهنمای چشمانداز شغلی» ویرایش سال ۲۰۱۴ مدعی است که، انتظار میرود روانشناسی صنعتی بیشترین رشد را در یک دهه آینده داشته باشد.
تحصیل در رشتهی روانشناسی صنعتی مناسب چه کسانی است؟
برای دانشجویانی که علاقه دارند اصول روانشناسی را در دنیای واقعی پیادهسازی کنند، روانشناسی صنعتی و سازمانی پیشنهاد بسیار خوبی است. اگر به روانشناسی علاقهمند هستید و همچنین به رشتههایی چون طراحی محصول، کامپیوتر، آمار و مهندسی تمایل دارید، روانشناسی صنعتی احتمالا مناسبترین رشته برای شما است.
شاخههای اصلی روانشناسی صنعتی و سازمانی
گرایشهای اصلی در روانشناسی صنعتی موارد زیر هستند:
• طراحی محصولات
• ارزیابی کارمندان
• رهبری
• تنوع در محیط کار
• بهرهوری در محیط کار
• انگیزش کارمندان
شخصیتهای برجسته
افراد بسیاری در زمینهی روانشناسی صنعتی و سازمانی فعالیت داشتهاند. از جمله مهمترین آنها میتوان به شخصیتهای زیر اشاره کرد:
• هوگو مانستربرگ
• فردریک تیلور
• رابرت یرکس
• جیمز مککین کتل
• التون مایو
• کروت لوین
منبع:verywell.com